Tổng quan về đột quỵ não: nguyên nhân, dấu hiệu, mức độ nguy hiểm và cách phòng

Tai biến mạch máu não hay còn gọi là đột quỵ não cấp, là tình trạng một phần não bộ bị tổn thương đột ngột do mạch máu nuôi dưỡng phần đó bị tắc (nhồi máu não) hoặc vỡ (xuất huyết não). Bài viết dưới đây sẽ cung cấp cho bạn những thông tin cần thiết nhất về tai biến mạch máu não như nguyên nhân, biểu hiện và cách xử trí.

Nhận thức đúng về mức độ nguy hiểm của đột quỵ não

Tình trạng đột quỵ gây ra sự thiếu oxy trong não và dẫn đến tử vong của tế bào não trong vài phút. Với mỗi phút trôi qua sau đó, khoảng 2 triệu tế bào não sẽ mất, khiến người bệnh già đi khoảng 3 tuần tuổi. Vì vậy, thời gian là yếu tố rất quan trọng để thực hiện biện pháp “tái tưới máu não” cho người bệnh càng sớm càng tốt. Điều trị này được coi là biện pháp duy nhất để đảm bảo cứu sống tế bào não của bệnh nhân.

Viêm màng não là tình trạng bệnh lý liên quan đến màng não và tủy sống, gây ra những triệu chứng nghiêm trọng như đau đầu, sốt cao, mất cân bằng cơ thể, mê sảng, viễn. Nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời, bệnh viêm màng não có thể gây ra những biến chứng nghiêm trọng đến tính mạng của bệnh nhân. Chính vì vậy, việc điều trị triệu chứng của bệnh càng sớm càng tốt để tránh những hậu quả nguy hiểm.

Người bệnh mắc đột quỵ não có thể gặp phải tình trạng liệt, hôn mê và thậm chí tử vong. Tại Việt Nam, đột quỵ không chỉ gây tử vong mà còn gây tàn phế cho người bệnh, là gánh nặng về kinh tế cho gia đình và xã hội. Theo thống kê của Hội Đột quỵ Thế giới, mỗi 6 người thì có 1 người bị đột quỵ. Trong nước ta, mỗi năm có khoảng 200.000 người mắc đột quỵ não, tỷ lệ tử vong do đột quỵ ở nam giới là 18% và ở nữ giới là 23%.

Có những loại đột quỵ não nào?

Bệnh nhân bị đột quỵ do thiếu máu cục bộ

Đột quỵ do tình trạng tắc nghẽn trong động mạch, dẫn đến tình trạng thiếu máu cục bộ xảy ra. Thống kê cho thấy, hiện nay có tới 85% trường hợp đột quỵ thuộc về nhóm này. Tuy nhiên, vẫn còn nhiều trường hợp khác chưa tìm ra được nguyên nhân chính xác gây ra tình trạng đột quỵ.

• Đột quỵ do huyết khối: Một trong những nguyên nhân phổ biến tiếp theo của đột quỵ là huyết khối được hình thành trong các mảng xơ vữa bên trong thành mạch, dẫn đến hẹp dần lòng mạch. Việc này gây ra tổn thương và sự kết tập bất thường của tiểu cầu tại vị trí hẹp, làm cho lòng mạch bị tắc nghẽn hoàn toàn và khiến một phần não bị đột quỵ.
• Đột quỵ do thuyên tắc: Đột quỵ do thuyên tắc xảy ra khi động mạch bị tắc nghẽn bởi một huyết khối đã di chuyển từ nơi khác. Huyết khối này có thể được hình thành từ tim hoặc do mảng xơ vữa động mạch bong tróc ra. Loại đột quỵ này được gọi là đột quỵ do thuyên tắc và gây ra những hậu quả nghiêm trọng cho sức khỏe của người bệnh.

Bệnh nhân bị đột quỵ do xuất huyết não 

Xuất huyết não là tình trạng máu chảy ra khỏi mạch máu não bị vỡ và tràn vào nhu mô não, khoang dưới nhện hoặc não thất. Hiện nay, khoảng 15% các trường hợp đột quỵ là do xuất huyết não.

Vậy ai là những đối tượng có nguy cơ đột quỵ cao nhất?

Các nhóm đối tượng dễ có nguy cơ bị đột quỵ cao hơn so với người bình thường như:

• Thiếu vận động, ít tập thể dục thể thao để rèn luyện sức khỏe.
• Đối tượng hút thuốc lá hoặc thường xuyên tiếp xúc với khói thuốc lá .
• Ăn ít rau xanh nhưng thường xuyên dùng đồ ăn có chứa nhiều chất béo, dầu mỡ.
• Nam giới và cả phụ nữ khi bước vào độ tuổi trung niên.
• Gia đình từng có tiền sử có bệnh nhân bị đột quỵ.
• Người đang có bệnh lý về tim mạch, huyết áp.
• Bị bệnh tiểu đường.
• Thừa cân, béo phì.

Vậy đâu là nguyên nhân gây đột quỵ não?

Đột quỵ não có nhiều nguyên nhân khác nhau, tuy nhiên, nguy cơ mắc đột quỵ sẽ tăng lên đáng kể ở những người bị đái tháo đường (nguy cơ tăng lên gấp 4 lần so với người bình thường), tăng huyết áp (nguy cơ tăng lên gấp 3 lần so với người bình thường), bệnh tim mạch (gấp 6 lần), rối loạn mỡ máu, béo phì, ít vận động và hút nhiều thuốc lá. Mặc dù đột quỵ thường xảy ra ở những người cao tuổi, nhưng hiện nay đã có khoảng 25% ca đột quỵ xảy ra ở những người trẻ tuổi. Đặc biệt, sự gia tăng đáng báo động về số lượng đột quỵ ở người trẻ có thể được nhắc đến, tăng gần 50% trong vòng 12 năm qua. Các yếu tố nguy cơ như lạm dụng bia, rượu, thuốc lá, sử dụng các chất kích thích và tình trạng béo phì văn phòng đặc biệt cần được chú ý và giảm thiểu để giảm nguy cơ mắc đột quỵ.

Đâu là những dấu hiệu cảnh báo bạn có thể bị đột quỵ não?

Khi bị đột quỵ não, cơ thể của một người có thể xuất hiện nhiều triệu chứng khác nhau, bao gồm nhức đầu, rối loạn ý thức, mất cân bằng, khó thở và nhiều triệu chứng khác. Tuy nhiên, chỉ cần nhớ ít nhất một trong ba nhóm dấu hiệu sau đây, xuất hiện đột ngột thì nguy cơ bị đột quỵ được xác định từ 90-95%:

• Liệt mặt: Nếu miệng của người đó bị lệch sang một bên, nếp nhăn mũi-má mờ, thì đó là một dấu hiệu của đột quỵ.
• Yếu hoặc liệt tay/chân: Nếu người đó không thể cầm, nắm chặt hay đi lại bằng tay/chân của mình thì đó cũng là một dấu hiệu của đột quỵ.
• Rối loạn ngôn ngữ: Nếu người đó đột ngột rối loạn lời nói, không nói được hoặc lời nói không rõ ràng, như bình thường trước đó, thì đó cũng có thể là một dấu hiệu của đột quỵ.

Khi bạn hoặc ai đó xung quanh bạn xuất hiện bất kỳ một dấu hiệu trên, hãy gọi ngay số cấp cứu và nhớ thông báo với nhân viên y tế thời điểm phát bệnh để được hỗ trợ kịp thời.

Đột quỵ não có thể để lại những di chứng nào?

Đột quỵ có thể gây ra tử vong hoặc nếu may mắn sống sót thì cũng có thể để lại nhiều biến chứng nặng nề đối với người bệnh. Mức độ tổn thương hệ thần kinh sẽ khác nhau tùy theo thời điểm người bệnh bị đột quỵ được phát hiện, đưa vào bệnh viện và điều trị.

Việc chậm trễ trong điều trị cấp cứu khi bị đột quỵ sẽ khiến hệ thần kinh bị tổn thương nặng nề hơn, gây ra hậu quả nghiêm trọng, thời gian phục hồi lâu và thậm chí có thể không thể phục hồi được. Thông thường, cần mất ít nhất 30 ngày để người bị tai biến mạch máu não có thể phục hồi. Thậm chí, trong một số trường hợp, biến chứng có thể gây ra thương tổn vĩnh viễn.

Có thể liệt kê nhanh một số biến chứng thường gặp sau khi bị đột quỵ như:

• Liệt (1 tay, 1 chân hoặc hết cả 4 chi).
• Khả năng vận động yếu, khó di chuyển tay chân.
• Mất ngôn ngữ, nói lắp, khó khăn trong giao tiếp.
• Gặp các vấn đề về thị giác.
• Các vấn đề tâm lý như trầm cảm, rối loạn cảm xúc,…
• Trường hợp nghiêm trọng nhất sẽ dẫn đến tử vong hoặc sống như thực vật.

Vậy tôi nên xử trí thế nào khi người thân có dấu hiệu đột quỵ?

Một số biện pháp sơ cứu khi phát hiện người thân bị đột quỵ gồm:

• Hỗ trợ người thân để tránh té ngã là việc cần làm đầu tiên trong trường hợp sơ cứu người bị đột quỵ.
• Nếu bệnh nhân còn tỉnh táo, cần giữ cho bệnh nhân nằm yên và gọi xe cấp cứu ngay lập tức để đưa bệnh nhân đến bệnh viện có khả năng điều trị đột quỵ gần nhất.
• Nếu bệnh nhân bất tỉnh, cần kiểm tra tình trạng thở của bệnh nhân, nếu thở bình thường, nhanh hoặc chậm, hoặc thậm chí là ngưng thở. Nếu ngưng thở, cần thực hiện hô hấp nhân tạo để cung cấp oxy cho não kịp thời.

Những điều tuyệt đối không làm với người bị đột quỵ

• Không được tự ý điều trị cho bệnh nhân bằng bất kỳ phương pháp nào, bao gồm cả bấm huyệt, châm cứu, hay đánh gió. Các động tác này có thể làm tình trạng bệnh nặng hơn và làm mất thời gian quan trọng trong quá trình điều trị.
• Bệnh nhân không nên được ăn uống, tránh nôn trào ngược, hít chất nôn hoặc thức ăn vào đường thở, để tránh các tình huống nguy hiểm.
• Không được tự ý sử dụng thuốc hạ huyết áp, chỉ nên dùng thuốc hạ huyết áp khi huyết áp > 220/120 mmHg và không sử dụng thuốc hạ huyết áp nhỏ dưới lưỡi.

Ngày nay có biện pháp nào điều trị đột quỵ hiệu quả?

Mục tiêu của việc chữa trị đột quỵ là tái lưu thông máu càng sớm càng tốt. Đối với những bệnh nhân đến bệnh viện trong giờ vàng (trước 4.5 giờ sau khi bị đột quỵ), ta sử dụng liệu pháp tan cục máu đông (rTPA) và lấy huyết khối bằng dụng cụ cơ học (trong vòng 6 giờ sau khi bị đột quỵ).

Hiệp hội Đột quỵ Mỹ (ASA) khuyến cáo từ năm 2018 rằng, với một số tiêu chuẩn riêng, phương pháp lấy huyết khối bằng dụng cụ cơ học có thể được thực hiện ở một số bệnh nhân bị tắc mạch máu lớn trong não đến bệnh viện với thời gian muộn hơn, cụ thể là: từ 6 đến 16 giờ hoặc 16 đến 24 giờ (với tiêu chuẩn bắt buộc là lõi nhồi máu dưới 50-70ml)

Được đánh giá qua chụp CTSCAN tưới máu não (CTP) – chỉ có thể thực hiện được trên các máy chụp cắt lớp vi tính đa dãy như CT 640 và phần mềm chuyên dụng.

Ngoài ra, các mục tiêu tiếp theo của chữa trị đột quỵ là hạn chế biến chứng, tìm kiếm nguyên nhân gây ra đột quỵ não để dự phòng đột quỵ tái phát và phục hồi thần kinh bằng tập phục hồi chức năng.

Bệnh nhân bị đột quỵ có nguy cơ tái phát không và phòng tránh thế nào?

Tỷ lệ tái phát đột quỵ trong 5 năm đầu tiên là 25%, tức là mỗi 4 bệnh nhân sống sót sau đột quỵ thì có 1 bệnh nhân từng bị đột quỵ bị tái phát. Vì vậy, cần chú ý điều trị tích cực để phòng ngừa.

Mặc dù đột quỵ là bệnh gây tử vong và tàn phế cao nhưng chúng ta có thể phòng ngừa được. Cách tốt nhất để phòng bệnh đột quỵ não là tránh các yếu tố nguy cơ bằng cách sống tích cực: không uống quá nhiều rượu bia, không hút thuốc lá hoặc sử dụng các chất kích thích, tập thể dục hàng ngày để tránh béo phì, hạn chế căng thẳng thần kinh và ăn uống lành mạnh.

Cần kiểm soát và điều trị tốt các bệnh như đái tháo đường, tăng huyết áp, rối loạn mỡ máu, bệnh lý tim mạch bằng cách đo huyết áp thường xuyên, kiểm soát đường máu và lượng mỡ trong máu.

Nếu phát hiện bản thân hoặc người thân có nguy cơ mắc bệnh đột quỵ, cần nhanh chóng liên hệ đến sự giúp đỡ của những người xung quanh và gọi cấp cứu ngay để được chẩn đoán và điều trị kịp thời bởi y bác sĩ.

Hy vọng với sự nhận thức về nguy cơ của bệnh đột quỵ cũng như các phương pháp điều trị và phòng ngừa hiệu quả, số lượng bệnh nhân và gia đình họ phải chịu đựng những hậu quả của đột quỵ não sẽ giảm đi, qua đó cải thiện chất lượng cuộc sống của người cao tuổi.